Van getuige tot verdachte

Ernest Louwes werd in de aanvang van het onderzoek als een nuttige getuige gezien. Geheel zonder voorbehoud wordt een omvangrijke verklaring van hem opgenomen in het tactisch journaal, reeds op de maandag na de moord. Hierbij ligt vooral de nadruk op de recente wijziging van het testament.
Natuurlijk komt in dit verband ook de laatste ontmoeting met het slachtoffer aan de orde. Deze ontmoeting werd later buitengewoon belangrijk, toen de AG in het herzieningsproces van Den Bosch op 8 december 2003 het nu volgende stelde: "Daar komt bij dat ik kan aantonen dat verdachte op 23 september 1999 niet in de ochtend bij het slachtoffer is geweest, zodat hij toen niet zijn DNA-materiaal kan hebben achtergelaten." Deze opmerking kan een zekere indruk hebben achtergelaten bij de DNA-deskundigen, die op dat moment aanwezig waren.
Hoe groot die invloed was, laat zich illustreren aan de hand van het volgende citaat, opgetekend uit de mond van een NFI-topfunctionaris (T. Broeders, 'chief scientist' NFI, 2006), naar aanleiding van op het NFI geuite kritiek:
"Ik kijk overigens vaak met ongeloof naar de manier waarop rechters omgaan met getuigenverklaringen, zoals van die werkster. Vaak denk ik: die meneer of mevrouw zit te wachten om te zeggen wat de rechter wil horen. De meeste onjuiste veroordelingen in de VS waren gebaseerd op (oog) getuigenverklaringen, blijkt uit onderzoek. Die zijn later door DNA-bewijs weerlegd." (De huishoudster/werkster had uiteindelijk de aanwezigheid van Ernest Louwes in de ochtend bevestigd, 4 jaar na dato; zoals hieronder te lezen is, was die bevestiging eigenlijk niet nodig.)
Waar maar weer eens mee wordt aangetoond, dat die beïnvloeding er wel degelijk was en wellicht nog tot de dag van vandaag voortduurt (want de heer Broeders heeft hier geen afstand van genomen).

Tactisch Journaal
020 Esh/JB 990926 13.00 Buurt-onderzoek Van Reydstraat.
Citaat [Par abuis verscheen onder dit kopje ook een eerste verslag van een onderhoud met de voormalige executeur testamentair, een kennis van het slachtoffer woonachtig te Amersfoort. Door dit abuis is zijn mededeling niet eerder opgevallen].
"Diverse namen die werden genoemd: (veelal terug gevonden in telefoonklapper) (..) Vereniging Van Accountants te Zwolle. Onlangs nog een adviseeur op bezoek geweest. "
Tactisch Journaal
957 A3 991121 13.15 Betreft agenda Louwes.
Citaat Betreft de rode agenda van 1999 welke in de koffer van Louwes werd aangetroffen. Volgens deze agenda had Louwes in 1999 de volgende afspraken met Wittenberg.
990615 te 13.00 uur,
990720 te 10.00 uur,
990831 09.00 uur,
990910 09.00/09.30 uur,
990923 09.00/09.30 uur.
Betekenis en commentaar Voordat de genoemde getuige contact had met Louwes, wist hij van het feit, dat Louwes onlangs bij het slachtoffer op bezoek was geweest. 'Onlangs' kan redelijkerwijs alleen betrekking hebben gehad op donderdag 23 september.
Deze wetenschap moet zijn bron gehad hebben in de omstandigheid, dat deze getuige op diezelfde donderdagmiddag nog met het slachtoffer had gebeld.

Tactisch Journaal
087 xxx 27-09-99 Bezoek accountant Louwes
Citaat Dhr. Louwes is vorige week donderdagmorgen, 23-09-99, nog bij Mw. Wittenburg in de woning geweest, gelet op geluiden van de bovenverdieping nam hij aan dat de werkster er was. Hij heeft toen op haar verzoek de grafrechten opgehaald bij de kerk en bij haar afgegeven. Zij legde hem toen de vraag voor tot welke bedrag zij giften kon doen aan de kerk, hij zou dit uitzoeken en haar die avond terugbellen.
Overig 's Avonds om 20.00 uur heeft Louwes vanuit zijn auto (onderweg van Utrecht naar zijn woonplaats Lelystad) met zijn GSM (##) gebeld met Mw. Wittenburg en haar medegedeeld dat m.b.t. de giften er een belastingvrije voet bestaat van l % over haar inkomen van ongeveer f 175.000 dus f 1.750. (dit verklaard(*) wellicht de aantekeningen op de gevonden memo in het woonhuis Zwolschestraat 157) Dhr. Louwes zou ongeveer 21.15 / 21.30 uur thuis gekomen zijn en de verdere avond en nacht thuis zijn gebleven.
Betekenis en commentaar Dit is een heel beknopte versie van die ochtend, later zou een meer uitgebreide versie volgen.
De weergave rond de grafbrief is a priori foutief. Dergelijke stukken worden aan de belanghebbende gestuurd, niet aan een belastingadviseur. Een belastingadviseur is ook geen postbode. Op de brief zat frankering. Het leidde tot langdurige naspeuringen, waarbij, door een onnozele interpretatiefout veel belastinggeld werd verspild.
Ten overvloede: de tekst in het tactisch journaal valt geheel onder de verantwoordelijkheid van de verbalisant; de gehoorde krijgt deze tekst niet terug te zien en kan dus niet corrigeren. Pas de versie uit het PV van Louwes is correct: Louwes haalde de brief af bij de weduwe.

Louwes eigen verhaal
De fatale donderdag 23 september 1999
Citaat Op deze dag had ik een afspraak in Schalkhaar met een specialist voor de bespreking van jaarstukken. De bespreking zou om 10.30 uur beginnen. Schalkhaar grenst aan Deventer en vanuit mijn kantoor in Zwolle kom ik dan dicht in de buurt waar mevrouw Wittenberg woonde. Omdat ik had toegezegd nog iets bij haar op te halen, heb ik haar woensdagavond 22 september gebeld, vertelde haar dat ik in de buurt moest zijn en vroeg of het goed was dat ik rond 10.00 uur zou langskomen. Zij had echter op dat tijdstip een afspraak met de huisarts en vroeg mij of ik na mijn afspraak langs kon komen. Omdat ik na Schalkhaar naar een afspraak in Almere moest en dit al krap aan zou worden, was dit niet mogelijk. Omdat zij het merkbaar jammer vond en het compleet maken van het dossier voor haar belangrijk was, is uiteindelijk afgesproken dat ik tegen 09.30 uur zou langskomen. (..) Eenmaal in de woonkamer toonde mevrouw Wittenberg mij de brief, waarvan ik mij later alleen herinnerde dat deze met opvallende grove en wat onscherpe letters was getypt, alsof het inktlint bijna op was.
Overig Omdat de straat waaraan zij woonde was opgebroken, was er geen doorgaand verkeer mogelijk. Waarschijnlijk was het daarom moeilijk een parkeerplaats te vinden. Een stuk vóór de woning heb ik mijn auto met de voorkant op de stoep gezet. Dat was voor een huis waar werklieden met hoge ladders bezig waren. Omdat ik in een stationwagen met dakrails reed, dacht ik nog: ‘als er toevallig politie langskomt, zullen zij denken dat die auto bij de werklieden hoort’.
Overig Nadat mevrouw Wittenberg mij had gevraagd om nog even te gaan zitten in verband met haar vraag over de voorgenomen gift aan de kerk, was er een voorval dat later nog een belangrijke rol zou gaan spelen. Ik rook namelijk opeens een duidelijke spiritusgeur, nogal vrij sterk en temeer opvallend omdat ik geen verfijnd reukorgaan heb. Toen ik mevrouw Wittenberg op de geur attent maakte (ik weet dat spiritus een zeer brandbare vloeistof is), vertelde zij dat de werkster op de boven-étage aan het werk was en vertelde daarbij dat zij nog een ouderwetse werkster had die sommige dingen met spiritus schoonmaakte.
Ik wist tot dat moment niet eens dat zij een werkster had. Ik heb die werkster tijdens mijn aanwezigheid niet gezien; ik heb haar zelfs niet gehoord.
Betekenis en commentaar Noch in het PV van de verhoren van Ernest Louwes noch in het TJ  wordt van dit alles melding gemaakt. Toch werd op de inhoud, zoals hierboven weergegeven, alszodanig gerechercheerd; zie de citaten uit TJ1008 & 1009. Er werd dus gebruik gemaakt van aantekeningen, die buiten het TJ en buiten de PV's werden gehouden. Ofwel: de recherche bediende zich van een dubbele boekhouding.
De brief werd dus opgehaald, zoals ook bleek bij de doorzoeking van het betreffende dossier na de arrestatie van EL; de brief zat gewoon in het dossier.
De opmerking van EL over de auto's met ladders werd (meervoudig) gecontroleerd en OK bevonden.
De opmerking over de spritus werd nagetrokken (zie verklaring werkster hieronder) en bevestigd.
Bepaalde commentatoren hebben opgemerkt, dat EL in één geval wél zegt iets te hebben gehoord en in één geval juist niets. In dat laatste geval gaat het om een combinatie met het ook niet zien. Bedoeld kan dus zijn: "ik heb haar niet horen spreken". Maar het kan ook zo zijn, dat EL in het tactisch journaal verkeerd is geciteerd, net zoals al bleek uit het grafrechtenverhaal. Het tactisch journaal wordt namelijk nooit door de getuigen geautoriseerd en kan dus ongemerkt fouten bevatten.

Tactisch Journaal
1008 xx/xx 991124 15.50
Citaat Door ons werd als getuige gehoord: [buurman verderop in de straat]. Samengevat verklaarde [buurman verderop in de straat] dat zijn woning door twee schilders in twee en een halve week aan de buitenzijde rondom is geverfd. Aanvang werkzaamheden of op ma. 13 sept. Of ma. 20 september 1999. Men gebruikte geen steigers, doch ladders, waaronder een hele lange en vooral zwaar exemplaar. Deze ladders werden 's avond in het gras in de achtertuin gelegd. De schilders betroffen [namen en telefoonnummers]. Zij werkten voor zichzelf en reden in een groenkl. [automerk met kenteken].
Overig Zij begonnen steeds om 08.00/08.30 uur en werkten tot 16.00 uur. Zij waren alle door de weekse dagen in genoemde periode aan het werk geweest muv een maandag toen het slecht weer was. Zij pauzeerden te 10.30 uur en aten een boterham omstreeks 12.00 uur in de woning. De schilders werkten voor zichzelf. In de huiskalender van fam. [buurman verderop in de straat] stonden op donderdag 23 september 1999 geen bijzonderheden mbt de schilders. Verklaring in concept-PV uitgewerkt.
Betekenis en commentaar In beide genoemde tijdlijnen zouden de schilders op de 23e aan het werk geweest zijn. En alleen 's ochtends zichtbaar. De melding 'schilders bij de buurman' was overigens al tijdens het buurtonderzoek genoteerd betreffende de week van de moord. Deze ondersteuning van EL's versie van de ochtend van de 23e werd uit het zaakdossier weggehouden.
De schilders zelf werden niet meer gehoord, kennelijk was men overtuigd van de juistheid van EL's verklaring op dit punt, en is men het alleen daarna weer gauw vergeten.

Tactisch Journaal
1009 EB 991124 15.00 schoonmaakster [naam]
Citaat Met het doel na te gaan wele penetrante geur Louwes op die donderdagmorgen in de woning geroken zou kunnen hebben, nogmaals gehoord mevrouw Hofstede-Koerhuis. Zij omschrijft haar werkwijze en de middelen die ze daarbij gebruikt. Dit zijn o.a. spiritus en vloeibare groene zeep. Dit kan dus best wel een sterke lucht geven. (..)
Overig (..)Toen dit verhaal was genoteerd kwam het gesprek nogmaals op het feit dat er nu een verdachte was aangehouden en zij had op de radio gehoord dat er ook een huiszoeking had plaats gevonden in een kantoor. In gedachten verbond zij daaraan het beroep van boekhouder en nu was haar de afgelopen dagen te binnen geschoten dat er ook nog een keer een boekhouder op bezoek zou zijn geweest. Zij herinnerde zich dat tijdens een eerste koffieronde door mevr. Wittenberg was gezegd, dat een boekhouder op bezoek zou komen. Ze weet echter niet of dit speelde op de morgen van de donderdag dat mevr. Wittenberg werd vermoord, of dat dit al een donderdag eerder was. Zij heeft geen boekhouder gezien. Ze weet wel dat op de dag dat die boekhouder geweest zou zijn, mevr. Wittenberg een tijdje beneden is geweest, hooguit 20 min. Toen ter sprake kwam dat mevr. Wittenberg die laatste donderdagmorgen ook nog naar de huisarts was geweest, denk mevr. Hofstede dat de boekhouder dan vermoedelijk een donderdag eerder geweest kan zijn. Deze tijd van 20 min. kan ze namelijk geen plaats geven in de tijdsinvulling van die laatste donderdagmorgen. (..)
Betekenis en commentaar Het slo ging rond om 9:45 richting huisarts, die 100 m van haar woning zitting hield. De afspraak was om 9:50 uur. EL kwam om 9:30 aan volgens zijn verklaring en bleef 10 minuten. Er was dus tijd genoeg.
Daarnaast stond nu vast, dat het bezoek op een donderdag was en uit de agenda van Ernest Louwes bleek zonneklaar, dat er geen enkele andere donderdag in aanmerking kwam.
Later zou de huishouster aanvullend nog verklaren, dat zij EL bij de bewuste gelegenheid heeft gezien en geeft zij een passend signalement. Maar dan is het al 2004, dus is de datering niet meer betrouwbaar.

 
printgegevens GSM Louwes
Citaat 9:30 GSM Louwes belt [nummer] kantoor in Zwolle  vanaf paal 14498 gedurende 83 seconden. Dit is een basisstation in Deventer, een gebied recht boven 14501.
Betekenis en commentaar Hiermee komt vast te staan, dat EL inderdaad fysiek in een regio was die valt onder de sector van de genoemde zendmast. Hierin valt Schalkhaar.

Stand van zaken:
Louwes legt een verklaring af omtrent zijn aanwezigheid op donderdagochtend; hierbij maakt hij aanvullende opmerkingen over een mobiel telefoongesprek (1), de aanwezigheid van werklieden met hoge ladders (2), een penetrante sprituslucht (3), een bezoek van het slo aan de huisarts met bijbehorende tijdlijn (4) en het afhalen van een grafbrief (5).
In het onderzoek hieromtrent worden -met de nodige haperingen- bevestigd: 1, 2, 3, 4 en 5. Overigens komt het onderzoek niet terug op het belangrijkste wapenfeit, namelijk de verklaring van de voormalige executeur testamentair, reeds gedaan nog voordat Louwes iets had verklaard.

In het samenvattende PV van de recherche d.d. 17 januari 2000 (zaakdossier) staat dan ook:
"RESUMÉ ONDERZOEK ALIBI
Uit dit onderzoek is gebleken, dat verdachte in de ochtend van 23 september 1999 het slachtoffer in haar woning waarschijnlijk heeft bezocht". Overigens zonder vermelding van het bewijsstuk, dat kan worden ontleend aan de verklaring van de schilder, misschien is deze niet eens 'meegeteld'.

Toch durft de OvJ (Arnhem 2000) hierover dan te zeggen:
"Mijn conclusie is dan ook dat hr. Louwes die ochtend, 23 september 1999, niet in de woning is geweest."

Tussendoor staat in een notitie van de OvJ aan de AG d.d. 28 oktober 2003:
"10. Afsluiting Zwolseweg.
Op 23 september was een deel van de Zwolseweg afgesloten. Vanaf de kant van het Noorderplein kon de Zwolseweg niet worden ingereden. Die ochtend is verdachte ook bij het slachtoffer geweest. Hij is toen van de kant van Wijhe gekomen. Van die kant kon hij wel met de auto bij haar woning komen."

En tijdens het proces den Bosch stelde de AG op 26 januari 2004:
"Het heeft er veel meer de schijn van dat ook dit verhaal, net als de mededelingen over de schilders en de scherpe schoonmaaklucht ertoe dienen, de beweerde aanwezigheid van verdachte in het huis van mevrouw Wittenberg te ondersteunen. In feite wordt het allemaal net iets te mooi gemaakt.”
en
“is er maar één conclusie mogelijk: verdachte is die ochtend NIET in het huis van de weduwe geweest”.

Kromspraak dus. Hoe durf je in een rechtstaat.

Nog een staartje...................
Ik begon met de de mededeling in het Tactisch Journaal nummmer 20. Een eindje verderop in het Tactisch Journaal volgt alsnog een meer uitgebreide weergave van de verklaring van de betrokkene, waarin niet wordt teruggekomen op de herkomst van de geciteerde uitspraak. Er wordt nergens melding gemaakt van een bijbehorend proces-verbaal. Wel één van het volgende onderhoud (29 september 1999). Maar daar staat niets significants in over het bedoelde gesprek:

"Ik heb haar vorige week omstreeks 16.00/16.30 uur noch(*) telefonisch gesproken. Over koetjes en kalfjes (enz.)"

Nu komt het:
in een rapport, opgesteld door een niet nader omschreven team (waarschijnlijk bijeengebracht door Maurice de Hond) vinden we deze opmerking:

"Nadat [betrokkene] al op 29 september had verklaard die dag te hebben gebeld is hij op 4 oktober alsnog gehoord over zijn laatste telefoontje."

Dus toch een nadere uitleg? Er is geen spoor van een PV van 4 oktober, zo lijkt het.
Maar in dat PV van 29 september staat in de marge een opmerking geschreven van een van de verbalisanten:

"Zie aanvulling d.d. 4/10/99."

De opmerking heeft geen betrekking op het telefoongesprek, maar betekent intussen wel, dat er een gesprek heeft plaats gehad op 4 oktober en dan zal de geciteerde opmerking toch kunnen kloppen! Waarom zit dit alles niet in het dossier? Wat heeft Brughuis hiermee te maken of misschien eerder in de 'keten' het Openbaar Ministerie?

(*) Taalfouten niet gecorrigeerd.